ӨКІНІШКЕ АПАРҒАН КҮДІК

(Детективті хикая)

Шағын ғана «Келбетті» қаласында төтенше оқиға орын алды. Қаладағы беделді редактор көлігіндегі жарылыстан қаза тапты. Осы істі тергеуге кіріскен аға тергеуші Берік Сабыровты бірінші кезекте оның қалай болғаны емес, сол оқиғаның салдары мазалап тұр еді. Оның олай ойлауына да өз себебі бар болатын…

Танымал журналист Досан Хаметовтың бұл қаладағы жауы  басындағы шашының талдарынан да көп  болатын. «Сол тізімде» тергеушінің аты бас жағында тұратын. Кезінде тергеуші бір істі тез жаба салу үшін «заң талаптарына тура келмес» әрекет жасағанда соны білген Досан газетіне әшкерелеуші материал жариялап, оның көп жылдық беделін жер еткен еді. Сондағы айқай-шудан бұл әрең аман қалғанмен, сол жай қызметтік дерегінде мәңгіге қара таңба болып қалды. Әрине, Берік кінә өзінен болған соң, журналистке тісін қайрамайтын. Бірақ ол осы істі тергеу кезінде бір қателік жіберсе, көпшіліктің бұған қалай қарайтынын түсінетін. Сондай-ақ облыстық басқарма бұл істі Астана өз назарында ұстап отырғанын, егерде нәтиже болмаса, облыстан маман жіберетінін де ескертіп үлгерді.

Бір ай бұрын… «Келбетті» қаласында шығып тұратын «Көрген көзде айып жоқ!» газетінің редакторы Досан Хаметов терең ойда отырды. Оны қазірде өзі әбден сынаған дөкейлерден келетін қауіптен гөрі, қос досының өлімі мазалап тұрды. Негізі бұлар ажырамас курстас 5 дос еді. Республиканың әр өңірінен келген жастар Алматыдағы белді бір университеттегі журналистика факультетінің бетке ұстар студенттері болды. Орталық Қазақстанның тумасы, мектепте жүргенде-ақ  еті пысықтығынан журналистикамен ерте айналысқан  Арыстан бұларға басшы болып, сол салаға қатысты біраз жөн-жоба көрсететін. Соның ақылы мен өздерінің құлшыныстары бар дегендей, барлығы да оқу орнын «Қызыл дипломмен» бітірді. Өз топтарына әзілдеп «Ғажайып бестік» деп ат қойып алды (Арыстан «Бірінші» болса, бұл «Төртінші» еді). Оқу бітірген соң да бір-бірімен байланыстарын үзбей тығыз хабарласып отырды.  Бұдан басқалары республикадағы беделді БАҚ-да белді қызметтер атқарып жүрсе де, ешқашан өзара сыйластықтарын ұмытпады. Қажет болса, бір-біріне қол ұшын де беретін. Сондықтан Досан  «Төрт досым барда мені ала қоятын жау жоқ!» деп ойлайтын. Ал, алдыңғы аптада жол апатынан қайтыс болған Арыстаннын жетісінен келген бетте, екінші досының бірден жүрек талмасынан қайтыс болғанын естігенде жүрегі дір ете қалды.

Мұндай сәйкестікке сенбейтін Досан екі досының да бір қастықтың құрбаны болғанын сезді. Себебі, өлерінің екі күн бұрын Арыстан өзін біреулердің аңдып жүргенін айтқан еді. Бірақ олар не үшін оны аңдып жүргенін білмейді екен. Ал, бүгін  қайтыс болған досының өлімінің Арыстанкіне қатыссыз дейін десе, ол досы тізім бойынша «Екінші» еді. Істің анығын білу үшін ол газет жұмысын орынбасарына тапсырып, қос досының соңғы уақытта немен айналысқанын зерттей бастады. Әзірше өз күдігі туралы «Үшінші» мен «Бесіншіге» айтпай тұрғанды жөн көрді.

Басшылығы Берікке басқа істерді жиып қойып, тек осы шаруамен айналыс дегенмен де әзірге ол айтарлықтай  нәтижеге қол жеткізе алмады. Тергеу кезінде өзі ойлағандай Досанның жауы көптігіне  көз жеткізді. Барлығы да журналисті қолдарынан келсе жұлып жеуге дайын тұрғандарымен, кектерін осы уақытқа дейін неге жүзеге асырмағандарына бұл таң қалды. Бірақ информаторларынан редакторға осы қалада және Астана мен Алматыда  өте мықты «крышалар» қолдау білдіріп тұрған екен деген хабар алды. Егер бұл мәлімет рас болса, онда журналисттің қолдаушылары қарсы шабуылға шығып, қалада «разборкалар» басталады деген  ойға келді. Бірақ «қаланың қылмыс әлемі тып-тыныш» және ешбір дөкейде «кездейсоқ жағдайда бақилық та болмады». Тіпті «журналисті анау тапсырыпты» деген сыбыс та шықпады. Тергеуші бұл іске өзге жақтағылар араласқан деген жорамалды да тексеруге кірісті. Сол кезде ол  «Ғажайып бестіктің» достығы туралы мәліметті тапты.

… Досан өз тергеуі кезінде күдігінің рас екеніне көз жеткізді. Қос досының өлімін зерттеуге кіріскен күннің ертесіне-ақ, соңынан түскен адамдарды байқады. Олардың өз үйі мен телефонында бақылауға алғанында білді. Яғни,  әрбір қадамын аңдап басуы керек.  Бірақ олар нені қалайды? Сол сұрақ оны қатты мазалады. Бұны өлтіретін болса, әлдеқашан-ақ көзін жоя салатын мүмкіндіктері бар еді ғой. Бірнәрсені білгілері келсе, ұрлап әкетіп қинап болса да сол ақпаратты біліп аларлары анық. Сонда олардың мақсаттары не? Досан екі күн бойы осы сауалдарға жауап іздеп басы қатып кетті. Ақыры  нар тәуекел деп өзін аңдушылармен тікелей сөйлесуге бел буды.

Журналисті бақылап жүрген екі адам, оның өздеріне тіке келіп «Мені неге аңдып жүрсіңдер?»- дегенде олар абдырап қалды. Амалсыздан, өздерінің жеке детективтер екенін, бұларға бір клиенттен тек мұны сырттай бақылап жүру тапсырылғанын айтты. Ал егер бұның өміріне қауіп төнсе, онда қорғау керектігі де бұйырылыпты. Тапсырыс берушінің суреттемесін естігенде Досан оның «Бесінші» екенін түсініп, онымен бірден хабарласты.  Қызық болғанда ол да екі досының өлімін кездейсоқтық емес деп ойлапты. Сондықтан да қалған екі досының өміріне алаңдап, жасырын түрде жеке детективтерді жалдапты. Олар байқатпай «Үшінші» мен «Төртіншіні» бақылап, егер өмірлеріне қатер төнсе, көмекке келулері керек екен. Әзірге ешқандай да қатер байқалмапты. Бар жағдайдың анық-қанығын білген соң, Досан күні рахаттанып тұрып ұйықтады. Ал, ертесіне Алматылық телеарналар, танымал бір журналисттің өз-өзіне қол жұмсап, көп қабатты үйдің төбесінен секіріп кеткенін жарыса хабарлап жатты. Досан «Үшіншінің» биіктен бала кезінен қорқатын, сондықтан әрі кетсе, үшінші қабаттан ғана қайтатын досының 30 қабатты ғимараттың төбесіне шығып, өз-өзіне қастық жасағанына сенбеді. «Бесінші» кеше түнде оны бақылаушы топтың байланысқа шықпағанын, ал азанда көлік ішінде өлі денелері табылғанын айтты. Досан тәуекелді іске баруға бел буды.

Тергеуші бір әріптесімен сөйлесіп тұрып, оның үстіңгі тістеріне көзі түсті. Ол журналистің өлі денесін тексергенде, көрген  үстіңгі жақтағы ерекше болып тұрған “сары тістерді” есіне түсіріп жіберді. Бірақ Досанның медициналық картасында оның қандай да бір жасанды тіс салдырғаны жазылмаған. Мұндай ерекше тістерді ол кезінде көлік ұрлығымен аты шыға бастаған Жолдас есімді жас ұрыдан көрген еді. Ол да журналист қайтыс болған күні жоғалып кетсе, сондай-ақ оның «жұмыс істеу аймағы да» дәл журналистің көлігі табылған ауданда еді. Өз жорамалын тексеру үшін тергеуші шұғыл түрде жас ұрының туыстарымен хабарласа бастады.

Досан қаладағы сенімді адамымен хабарласу үшін кеш түсе “Жартасты” көшесіне келді. Ол көлігін бір шетке қойып тұрып, автокөлігініңң электр желілерін жөндету керектігін есіне түсірді. Өткенде көлік жөндеу шебері, уақтылы жөндетпесеңіз – бір жерде тұйықталу болса, көлігіңіз өртеніп, ал газбен жүретіндігін ескерсек тіпті жарылыс болуы да мүмкін-деп айтқан болптын. Содан міне, әні барам, міне бараммен көлігін жөндету есінен шығып кетіп еді. Бұл жолы да іштей “Ертең автоэлектрикке анық барамын!”-деп,  танысының үйіне кіріп кетті. Дәл осы сәтте оның әрбір қылығын  Жолдас бақылап тұр еді. Қараңғылық қоюлана түскен кез, олай-бұлай өтіп жатқан жүргіншілер де байқалмады, ең бастысы жақын маңда бақылау камералары да жоқ.  Көлік ескілеу болса да, бөлшектеп сатса, қомақты ақшаға кенелем-деп ойлаған Жолдас, машинаның есігін тез аша салғанмен көлікті от алдыруға 10 секундтай уақытын жұмсады. Енді жүргізіп бара жатқанда, бір күйіктің иісін сезгендей болды. Не болғанын түсінем дегенше, көлік шебері айтқандай дәл жанармай багінің жанынан қысқа электрлі тұйықталу орын алды. Нәтижеде қуатты жарылыстан, көлік аударылып Жолдас не болғанын түсінбестен қайтыс болып кетті. Қуатты жарылыстан сыртқа атып шыққан Досан өртеніп жатқан көлігін көріп, «маған қастандық жасалды» деген оймен бір қалыпты жүріспен ол жерден  кетіп қалды. Жан-жақта болып жатқан у-шу кезінде ешкім оған мән бермеді де. Жолда кездескен бір қоқыс жәшігіне ұялы телефонын симкасымен бірге бөлшектеп, тастай салды.  Құпия тұрағына жете сала теледидарды қосса, телеарналар өзінің қайтыс болғаны туралы хабарды  жарыса айтып жатыр екен. Осылай Досанның «подполный өмірі» басталды.

«Төртіншінің» кенеттен қайтыс болуы «Бесіншіге» ерекше әсер етті.  Ол кімнің қаскөй екенін және ол мұның барлығын не үшін істеп жатқанын түсіне алмады. «Ендігі кезекте өзіммін»-деген оймен сақтық шараларын күшейтіп, күзет қызметінің басшысына тиісті тапсырмалар беріп жатты. Сол уақытта қаланың екінші шетіндегі бір квартирада отырған адамның да  бұл қастандықты кім істеуі мүмкін деген оймен басы қатып тұр еді.

Досан кімге сенерін білмегендіктен, әзірге өзінің тірі екенін ешкімге білдіргісі келмеді. Әзірге түрі өзінен аумай қалған бөлесін өз үйіме тіркетіп қоямын деп алған төлқұжатын пайдалана тұруды ойлады. Шашын қараға бояп, көзіне компьютерден қорғайтын көзәйнегін тағып, ал үстіне «разнорабочидің» киімін киіп еді, айнадан өзін-өзі танымай қалды. Енді журналистік зеттеуді бастаса да болады.

Алайда, Досан қанша әрекеттенсе де, қылмыстардың артында кімнің түрғанын біле алмады. Содан амалсыздан ол Берікпен құпия түрде хабарласты. Тергеуші де оның даусын естігенде таң қалмады. Себебі ол Жолдастың мүрдесіне жасалған  сараптамадан журналистің тірі екенін білетін. Таса жерде жолығып «бестікке» қатысты жай мен көліктегі жарылыстың шын себебін білген соң, Берік басшылықпен хабарласып, содан кейін өз жауабын айтатынын жеткізді. Ал, ертесіне жоғары жақтан кешке қылмыскерге арналған қақпан құру туралы жоспар жасалғанын айтты. Сол күні-ақ қалада «Журналистің жарылыстан тірі қалғаны, ал оның орнына басқа біреуді жерлеп жібергендері» жайлы өсек гу ете қалды. Тіпті бір журналист жарылыс болған күні қаланың шетіндегі ауруханаға полицейлердің бір науқасты құпия түрде жатқызғанын, оны күшейтілген күзетпен қарауылдап жатқанын да өз блогында жариялады да. Сол жаңалық енді жолға шығайын деп отырған адамға сүйіншідей естілді.

Қылмыскер полициядағы танысына хабарласып жүріп, ол аурухананы тез тауып та алды. Тіпті оған ішке дәрігердің киімімен кіруде еш қиындық тудырмады. Бет-аузы дәкемен оратылған науқасқа енді улы екпе жасайын деп жатқанда, ес-түссіз жатыр деген адам оның қолынан шап етіп ұстай қалды. Сол сәтте жан-жақтан адамдар қаптап, ол есін жиямын дегенше қолдары кісендеулі күйінде  еденде жатты. Сол кезде барып, өзінің қалайша еш кедергісіз аурухананы тауып, палатаға еркін кіргенінің себебін түсінді.

Қамауға алынған Сағымбек сол күні-ақ, бар жағдайды еш жасырмастан айтып берді. Кезінде арнаулы қызметтен жаланың құрбаны болып қудаланып, соның кесірінен еш жерден жұмыс таппай қатты қиналып жүргенде Арыстан қолдан келген жәрдемін беріп, туған бауырындай қамқорлық жасаған соң, ол өзін оған мәңгі қарыздар санап жүріпті. Арыстан жол апатынан үш күн бұрын  сұхбат кезінде «Ғажайып бестіктің» басқа мүшелерімен сөзге келіп қалғанын, егер жағдай осылай жалғаса берсе, бір күні бір-бірімізді өлтіруге де баратынын шығармыз-деген екен. Содан ол Арыстанның өміріне алаңдап, оның соңынан байқатпай қарауылдап  жүріпті. Ал, Арыстан қайтыс болғанда бұны достарының тарапынан жасалған қастық деп ойлап, «Ғажайып бестіктің» басқа мүшелерін біртіндеп өлтіруге кірісіпті. «Екіншіні» жүрек талмасынан, «Үшіншіні» өз-өзіне қол жұмсағандай етіп бақилық еткенмен, оның көңілі жай таппапты. Себебі, ол екеуі де қанша жерден өлім аузында тұрса да, өздерінің Арыстанның өліміне еш қатысы жоқтығын айтудан қайтпапты. Олардан бөлек ол «Үшіншіні» күзетіп жүрген еш кінәсі жоқ екі детективті де өлтірді ғой! Мүмкін алдыңғы екеуі де шынымен күнәсіз шығар, ал  «Төртінші» мен «Бесінші» Арыстанның өліміне анық қатысты болар деп ол өзін-өзі іштей жұбатыпты. Досанның «өлімін» естіген соң, «Бесіншіні» өлтіруге кірісейін деп жатқанда, «ғажайып аман қалу хикаясын» естіп ауруханаға келген екен.

Қылмыстық істі тез арада шешкені үшін Берік тергеуші басшылық тарапынан марапат алып, қызмет дәрежесі өтті. Сағымбек болса, тергеу кезінде өзінің қателесіп, жазықсыз төрт адамның өмірін қиғанын түсініп, сот үкімін күтпей, өз-өзіне қол жұмсады. Ал «Ғажайып бестіктің» қалған мүшелері, қайтыс болған достарының отбасыларын өз қамқорлықтарына алды.

Қ.ҚУАНЫШБЕКҰЛЫ, Жетісай ауданы.