АЛҒАШҚЫ АДАМДАРДЫҢ ПАЙДА БОЛУЫ

        «Жас тарихшылар» үйірме жұмыстары аясында өз оқушыларыма «Алғашқы адамдардың пайда болуы» тақырыбында сабақ өткіздім. Бұл сабақтан көзделген мақсат: балаларды әлеуметтік белсенділікке, адамзат басынан кешірген аса елеулі тарихи оқиғалармен, ол жинақтаған бағалы құндылықтармен таныстыра отырып, жауапкершілікке, тиянақтылыққа тәрбиелеу болып табылды.

        Түрлі көрнекіліктер мен қосыша көмекші құралдар пайдалана өткізілген сабақ барысында алғашқы адамдарға қатысты маңызды  деректер айтылды:

         Ғалымдар алғашқы адамды “епті адам” (австралопитек) деп атайды. “Епті адам” Кения жеріндегі Олдувай шатқалынан (Африка) табылған. Бұдан 1 млн 750 мың жыл бұрын өмір сүрген. Алғашқы адамның кәсібі терімшілік пен аңшылық болды. Баспаналары – үңгірлер. Ертедегі адамдардың ұжымы тобыр деп аталады. Питекантроптың қаңқасы алғаш рет 1891 жылы Ява аралынан табылды. Ол бұдан 1 млн жыл бұрын өмір сүрген. Адамзат дамуында бұдан кейінгі сатыда Солтүстік Қытайдан табылған синантроп (“Қытай адамы”) тұрады. Синантроп бұдан 500-200 мың жыл бұрын өмір сүрген. Питекантроп пен синантропты “тік жүретін адам” деп атайды.

        Ал, біздің еліміздің аумағында алғашқы адамдар бұдан 1млн-дай жыл бұрын пайда болған. Мұны Арыстанды өзенінің бойынан (Жамбыл облысы) және Қаратаудан (Оңтүстік Қазақстан) табылған еңбек құралдары дәлелдейді. Қазақстан аумағында өмір сүрген алғашқы адамдар – питекантроптың замандастары. Шамамен 100-35 мың жыл бұрын өмір сүрген адам алғаш рет Неандерталь (Германия) жерінен табылған. Сондықтан ғалымдар оған неандертальдық деген атау берген. Ол тастан, сүйектен, ағаштан құралдар жасай білген, шақпақ тастармен от жағуды үйренген. Неандертальдықтың басы еңкіш, мойны қысқа, ал тістері аса ірі болған. Оның сөйлеу қабілеті толық қалыптаспаған. 1938 жылы Өзбекстанның Тесіктас үңгірінен неандерталь баланың сүйегі табылды.

        Олардың алғашқы еңбек құралдары қазғыш таяқ, үшкір тас, шоқпар болды. Олар негізінен тастан жасалып, өте қарапайым болған. Алғашқы адамдар сол еңбек құралдарын жасау үшін қолға ұстауға ыңғайлы тастарды таңдап алды. Ал кейінгі палеолит ғасырында (б.з.б. 40-12 мыңжылдықта) адамзат дамуының жаңа кезеңі басталды. Адамзат жердің барлық дерлік аумағын игерді. Қажырлы еңбектің нәтижесінде бұдан 40-30 мың жыл бұрын неандертальдықтан кейін “саналы адам” пайда болды. Оның миы ”епті адамның” миынан екі есе үлкен болды. Адамның жетілуінде еңбек шешуші рөл атқарған. Адам еңбек арқылы жетіліп, оның қолы, сөзі, миы дамыды. Қазіргі адамға ұқсас адамдар қалыптасты.

           Осылайша оқушыларым осы сабақтың арқасында алғашқы адамдардың пайда болуы, өмірі мен тұрмыс-тіршілігі, тұрақтары мен мәдениеті жөнінде құнды деректер алды.

Бағлан СРАЙЫЛ,

«Ә.Жангелдин атындағы №27 ЖББМ-нің тарих пән мұғалімі, 

қосымша білім беру педагогы.  Жетісай ауданы.